سنگ کلیه

سنگ کلیه در مردان 2 برابر شایعتر از بانوان است. بیماری بیشتر در سنین میانسالی دیده میشود.

کشور ما جزو کشورهایی است که سنگ کلیه در آن شایع است. شاید یکی از دلایل آن وجود مناطق کویری و گرم در بیشتر نقاط کشور ما باشد. در این مناطق بدلیل تابش شدید نور آفتاب و بالا رفتن سطح ویتامین دی جذب کلسیم بالاتر و بالطبع دفع آن از کلیه بالا رفته و منجر به سنگ سازی میشود. همچنین گرمای هوا در این مناطق باعث تبخیر آب بدن از طریق پوست و اشباع بیش از حد مواد محلول در ادرار شده و سنگ سازی تسریع میشود. مصرف زیاد نمک هم از علل بسیار مهم و شایع تشکیل سنگ کلیه میباشد. بسیاری از بیماران سنگ ساز به راحتی با حذف نمک از رژیم غذایی خود قابل درمان هستند.

شایعترین جنس سنگ کلیه در تمام بیماران جنس اگزالات کلسیم میباشد. پس از آن سنگهای اسید اوریکی شایع هستند. انواع دیگری هم از سنگهای کلیوی وجود دارند که شیوع بسیار کمی دارند مثل سنگ سیستئینی. خیلی از اوقات سنگ کلیه به صورت ارثی و فامیلی در خانواده ها دیده میشود.به وضوح مشاهده میشود که در بعضی خانواده ها شیوع سنگ بسیار بالاتر است.

علائم سنگ کلیه

سنگ های کلیوی معمولا تا زمانی که در کالیسهای کلیه قرار دارند بر عکس عفونت کلیه تقریبا هیچ درد و علامت خاصی ندارند. مگر دردهای مبهم گاهگاهی که اکثر اوقات از نظر بیمار مهم جلوه نمیکند. سنگ در کلیه میتواند تا سایزهای بسیار بزرگ و حتی شاخ گوزنی برسد و تمام فضای کلیه را اشغال نماید بدون اینکه فرد مطلع شود. حتی مواردی از نارسایی کامل کلیه ها بدون درد هم بدلیل سنگ های بسیار بزرگ شاخ گوزنی دیده شده است.

چیزی که بیماران بیشتر به عنوان علامت سنگ کلیه و دردهای شدید حاصل آن میشناسند در حقیقت سنگ حالب است. سنگی که از کلیه خارج شده و در مسیر مثانه در حالب گیر کرده است و ادرار پشت سنگ تجمع و ایجاد درد کرده است. شاید به اعتراف اکثر بیماران این درد شدیدترین دردی بوده که در تمام عمر خود دیده اند. مکانیسم این درد در حقیقت تجمع ادرار پشت سنگ در کلیه است و کپسول کلیه کشیده میشود و درد میدهد در نتیجه این تفکر که سنگ با حرکت خود درد میدهد و یا خراشی ایجاد میکند که درد میدهد اشتباه است. این درد بسیار شدید معمولا با تهوع و استفراغ شدید همراه است. در حدی که گاهی منجر به تشخیص اشتباهی مسمومیت غذایی میشود. درد خیلی اوقات در آقایان به بیضه ها و در خانمها هم به ناحیه تناسلی تیر میکشد. سنگ وقتی به نزدیکی مثانه میرسد علایم تحریکی ادراری میدهد یعنی فرد مکرر احساس دستشویی و ادرار دارد ولی در مراجعه به دستشویی میبیند تقریبا هیچ ادراری نداشته است و این حس کاذب بوده است. این احساس به دلیل تحریک شدید مثانه توسط سنگ حالب میباشد. سنگ معمولا بلافاصله پس از افتادن در مثانه دفع میشود و در مثانه نمیماند.

دفع سنگ کلیه و سنگ حالب

دفع سنگ کلیه

سوال رایج از اورولوژیستها راجع به اقدامات کمکی برای دفع سنگ کلیه است. توصیه های دکتر مجتبی عاملی اورولوژیست تهران به کسانی که در حال دفع سنگ هستند این است که:

• مایعات زیاد مصرف کنند. جنس این مایعات هیچ فرقی ندارد. هر نوشیدنی که حجم ادرار را زیاد کند برای این بیماران خوب است.
• اصرار بر مصرف ماء الشعیر تلخ نیست یعنی ماء الشعیرهای طعم دار هم همین خاصیت را دارند.
• مصرف مشروبات الکلی کمک خاصی بیشتر از خوردن آب معمولی نمیکند.
• انجام فعالیتهای ورزشی مفید است ولی لزوما نیاز به پریدن مکرر و پله بالا رفتن نیست.
• اگر بیمار بدلیل تهوع شدید امکان خوردن مایعات ندارد میتوان سرم تزریقی برای بیمار تجویز نمود.
• مصرف عرقیات گیاهی هیچ پشتوانه ثابت شده علمی ندارد ولی مصرف اکثر این عرقیجات بی ضرر است.
• در کنار این موارد اورولوژیست با تجویز داروهایی میتواند التهاب حالب را کم کرده و یا حالب را گشاد کند تا سنگ راحتتر دفع شود.

چکار کنیم سنگ کلیه یا سنگ حالب نسازیم ؟

توصیه ما اورولوژیستها بر اساس شایعترین جنس سنگ یعنی اگزالات کلسیم اینهاست:

1. مصرف بسیار زیاد مایعات در طول روز مهمترین توصیه است. باید به حدی مایعات مصرف شود که بالای 2 لیتر ادرار تولید شود. اگر کسی بالای 2 لیتر ادرار داشته باشد تقریبا قطعا سنگی نخواهد ساخت. بهترین و سالمترین نوع مایعات آب است. دقت کنید که آب تصفیه شده یا نشده و کیفیت آب اهمیتی ندارد. فقط و فقط باید زیاد آب خورد هر نوع آبی.
2. مهمترین توصیه بعدی عدم مصرف نمک است. نمک به شدت باعث سنگ سازی کلیه میشود.
3. برای سنگهای اگزالاتی توصیه میکنیم این موارد مصرف نشود: چای پررنگ، نوشابه سیاه، فلفل، کاکائو، قهوه، اسفناج و ریواس.
4. نکته مهم بعدی اینست که مصرف لبنیات هیچ ضرری برای سنگهای کلیوی ندارد. عدم مصرف لبنیات حتی باعث بدتر شدن سنگ سازی میشود. در نتیجه توصیه میشود با وعده های غذایی حتما لبنیاتی که شور نباشد مصرف شود.

درمان سنگ کلیه

اکثر اوقات سنگهای تا 5 میلیمتر در همه جای سیستم ادراری با درمان دارویی بهبود میابند و دفع میشوند. اما برای سنگ های کلیوی 6 میلیمتری و بزرگتر باید یک اقدام مداخله ای انجام داد که شامل سنگ شکنی برون اندامی و سنگ شکنی درون اندامی میباشد.

سنگهای بالای شش میلیمتر داخل کالیسهای کلیه باید به روش سنگ شکنی برون اندامی(ESWL) درمان و شکسته شوند. اما خیلی اوقات پیش می آید که این سنگها به این روش درمان مقاوم هستند و با چند نوبت سنگ شکنی هم شکسته و دفع نمیشوند. در این موارد باید از روشهای جراحی برای درمان آنها سود جست. در حال حاضر در اکثر مراکز درمانی کشور این سنگها به روش PCNL درمان میشوند که روشی تهاجمی و با سوراخ کردن پهلوی بیمار انجام میشود و خطرات مخصوص به خود را دارد. در مرکز درمانی ما(بیمارستان عرفان نیایش) خوشبختانه به روز ترین امکان درمان این سنگها وجود دارد. این بیمارستان جزء انگشت شمار بیمارستانهاییست که این امکانات را دارد و میتوان به روش Retrograde Intra Renal Surgery(RIRS) این سنگها را درمان کرد. در این روش به وسیله یورتروسکوپ انعطاف پذیر وارد تمام قسمتهای کلیه میشویم و با لیزر تمام سنگهای مقاوم به سنگ شکنی بیمار را میشکنیم. قطعات حاصل از شکستن این سنگها به قدری ریز میباشد که بیمار متوجه دفع آنها نخواهد شد. در این روش هیچ برشی بر روی بدن بیمار نمیدهیم و بعد از عمل بیمار میتواند به سرعت ترخیص شود.

توضیحات مفصله این روش های درمانی بسیار طولانی است و در مقالات بعدی به آن میپردازیم.

سوالات متداول سنگ کلیه :

•  من سنگ سه میلی در کلیه راستم دارم و خیلی درد پهلو میگیرم لطفا راهنمایی بفرمایید؟

سنگ کلیه سه میلی داخل کلیه وقتی حرکت نکرده تقریبا هیچ دردی ایجاد نمیکند مگر دردهای مبهم و خفیف و گاهگاهی و قابل تحمل در نتیجه دردهای شما اصلا منشا کلیوی ندارد و ربطی به سنگ کلیه ندارد.بهتر است برای بررسی بیشتر به همکاران ارتوپد مراجعه کنید تا مهره های کمر بررسی بشود.

•  برای سنگ بیست میلیمتری در کالیس تحتانی کلیه چپ بهترین‌ درمان چیه؟

سنگ بیست میلیمتری در کالیس تحتانی باید حتما به روش جراحی خارج بشه.بعضی همکاران این سنگها رو برای سنگ شکنی برون اندامی میفرستند که متاسفانه عموما سنگ خارج و شکسته نمیشود.روش جراحی که عموما برای این سنگ درکشور ما انجام میشود روش pcnl است که در این روش از پشت بیمار با یک سوراخ یک سانتیمتری وارد کلیه میشویم و سنگ را شکسته و خارج میکنیم.اما این روش عوارض زیادی دارد که مهمترین آنها خونریزی و از بین رفتن بخشی از بافت کلیه هست.پیشنهاد من به شما بیمار عزیز روش ریرس هست که منحصرا توسط خودم انجام میشه.در این روش از داخل مجرا وارد کلیه میشویم و بدون هیچ زخم و آسیبی به بدن با استفاده از فیبر لیزر سنگ را پودر و خارج میکنیم.

•  جنس سنگ کلیه من اگزالات کلسیم بوده و سوال‌ من این است که چه رژیم غذایی باید رعایت کنم؟

همانطور که در متن مقاله اشاره شد برای پیشگیری از تولید سنگ باید مصرف آب و مایعات را افزایش داد در حدی که فرد روزی دو و نیم لیتر داشته باشد و همچنین باید مصرف نمک به شدت کاسته شود اما برای سنگ اگزالات کلسیم رغایت رژیم خاصی هم الزامی است مثلا این موارد نباید خورده شوند :اسفناج ،ریواس،کاکایو،قهوه،نسکافه،توت فرنگی،فلفل و کلا مواد غذایی حاوی اگزالات.

•  پدربزرگ من بدلیل بیماری قلبی داروهای رقیق کننده خون مصرف میکنه و سنگ بزرگی در کلیه داره و پزشکشون گفتن بدون قطع داروها نمیشه برای سنگ کاری کرد.آیا در روش جدید لیزری میشه داروها رو قطع نکرد؟

بله دقیقا بهترین روش درمان سنگ در این بیماران با خطر خونریزی روش لیزری یعنی ریرس هست که بنده انجام میدم.در این روش نیاز به قطع داروهای رقیق کننده خون نیست و به راحتی میشه با لیزر سنگ بیمار رو پودر کرد و خطر خونریزی هم نداره.در ضمن در این روش هیچ سنگی توان مقاومت در مقابل لیزر رو نداره.سختترین نوع سنگهای کلیه هم با این روش به خوبی پودر و خارج میشوند.

•  من یه سنگ ده میلی در ابتدای حالبم گیر کرده و حدود یه ماه پیش سنگ شکنی برون اندامی هم کردم اما باز هم دفع نشده حالا چکار کنم؟

برای مواردی مثل سنگ شما هم بهترین روش درمان جراحی لیزری ریرس هست چرا که نیاز به هیچ برشی ندارد و به راحتی از داخل مجرا انجام میشود.انجام چند باره سنگ شکنی برون اندامی قطعاً با خطراتی همراه خواهد بود و منجر به آسیب کلیوی میشود.

•  من مبتلا به دفع سیستئین مادرزادی هستم و تاکنون بیش از بیست عمل جراحی برای ستگ کلیه انجام داده ام.در حال حاضر یک سنگ شش سانتیمتری در کلیه دارم و از عملهای باز و pcnl هم خسته شده ام و بدلیل همین جراحی ها هم یک کلیه ام بسیار ضعیفتر شده است.آیا با لیزر امکان درمان هست؟

بله در بیماران با سنگهای سیستئینی هم که سنگ شکنی برون اندامی توان لازم برای شکستن سنگ را ندارد اما لیزر هولمیوم یگ که درروش ریرس بکار میرود به راحتی سنگ را پودر میکند.به نظر من روش ریرس یک گزینه عالی برای شماست و حتی اگر نیاز به دو جلسه عمل هم باشد باز بهتر از روشهای دیگر است و آسیبی به کلیه نمی‌رساند.

•  آیا خوردن نوشابه های گازدار در بیماری که سنگ کلیه دارد ممنوع است؟

نوشابه گازدار کولا یعنی اصطلاحاً نوشابه سیاه برای سنگ مضر است و نباید مصرف شود اما نوشابه های زرد و سفید بدلیل داشتن سیترات ضرری ندارند و افرادی که سنگ کلیه دارند میتوانند این نوشابه‌ها را مصرف کنند.راجع به آبجو یا دلستر هم نظرات متفاوت است بعضی آن را مضر و بعضي مفید میدانند.

•  آیا نگه داشتن طولانی ادرار باعث سنگ کلیه میشود؟

به طور کلی خیر.ربطی بین نگه داشتن ادرار و سنگ کلیه نیست.اما این کار باعث آسیب مثانه و تنبلی مثانه و گاهی سنگ مثانه میشود.

•  برای کودک یک ساله که سنگ دو میلی‌متری در کلیه تشخیص داده شده چه درمانی پیشنهاد میکنید؟

خیلی اوقات این سنگهایی که در سونوگرافی کودکان گزارش میشود وجود خارجی ندارد و فقط یک خطای تصویربرداری است در نتیجه نیاز به اقدامی ندارد اما اگر فرض را بر این بگذاریم که کودک سنگ دارد باید شربت سیترات پتاسیم تجویز شود تا با قلیایی کردن ادرار جلوی بزرگ شدن آن گرفته شود و در نهایت به طور خوبخودی دفع شود.